Wiosna to czas wyźrebień klaczy. Niektórzy hodowcy po raz pierwszy będą uczestniczyli w tym wydarzeniu. I właśnie ich zachęcamy do lektury ABC porodu i opieki nad nowo narodzonym źrebakiem, przygotowanego przez. lek. wet. Marię Adamowicz-Różycką. Na końcu krótki quiz, pozwalający szybko ocenić kondycję źrebięcia.
Tekst i zdjęcia: lek. wet. Maria Adamowicz-Różycka
ZWIASTUNY PORODU:
- Ciąża u klaczy trwa 300-365 dni (średnio 330 dni)
- Gruczoł mlekowy zaczyna rozwijać się na 6 tyg. przed porodem
- Siara zaczyna być produkowana na 3 tyg. przed porodem
- Na 24-48 godzin przed porodem zwykle pojawia się woskopodobna wydzielina na sutkach (tzw. „świeczki”)
- Srom staje się dłuższy, często lekko obrzęknięty
- Brzuch opada
- Dochodzi do zwiotczenia więzadeł miednicznych
- Niektóre klacze maja obrzęki na dole brzucha i nogach
- Dyskretny monitoring klaczy (najlepiej przez kamerę) przez 24 h/dobę rozpoczynamy na ok. 2 tygodnie przed spodziewanym terminem porodu (chyba, że wcześniej wystąpią ww. zwiastuny porodu). Im więcej pojawi się zwiastunów porodu, tym częściej obserwujemy klacz (szczególnie wieczorem i w nocy). Może to pomóc uratować życie źrebięciu w przypadku komplikacji porodowych lub chociaż ustalić przedział czasowy, w którym wydarzył się poród.
CO PRZYGOTOWAĆ DO PORODU:
- Jałowe gaziki 10×10 cm
- Jodyna lub Octanisept
- Jednorazowe rękawiczki
- Ręcznik papierowy
- Ewentualnie Enema – płyn doodbytniczy, do zastosowania tylko w przypadku zatrzymania smółki/zaparcia u źrebaka
- Ewentualnie Smecta saszetki – do zastosowania tylko w przypadku intensywnej biegunki u źrebaka
PORÓD
- Pierwsza faza – trwa zwykle 24-48 godzin, w tym czasie płód przemieszcza się i ustawia we właściwym położeniu (najczęściej głową do wyjścia), często towarzyszy temu zaleganie (klacz dużo leży, pojękuje) i/lub objawy kolkowe. Niektóre klacze są w tym czasie bardziej niespokojne i dużo chodzą po boksie.
- Druga faza – klacz poci się, widać parcie ze strony jamy brzusznej
- Powinno upłynąć max. 20-30 min. od pęknięcia błon płodowych do wydalenia płodu. Po ok. 2 godzinach od początku drugiej fazy porodu zwykle dochodzi do całkowitego oddzielenia się łożyska w macicy i śmierci płodu. Sprawna pomoc właściciela i/lub personelu w stajni może niejednokrotnie uratować życie źrebięcia.
- Ok. 90% porodów u klaczy przebiega samodzielnie i nie jest potrzebna żadna ingerencja człowieka (najlepiej, jeśli jest on niemym obserwatorem). Czas najlepiej odmierzać za pomocą zegarka, bo towarzyszące akcji porodowej emocje, często nie pozwalają prawidłowo ocenić upływ czasu. Czas jest niezbędny do tego, aby pod wpływem hormonów doszło do zwiotczenia tkanek dróg rodnych, umożliwiającego wydalenie płodu. Zbyt szybka i zbyt gwałtowna pomoc człowieka i wyciąganie płodu „na siłę” może doprowadzić do pęknięcia tkanek w obrębie dróg rodnych.
- Klacz rodzi najczęściej w pozycji leżącej. Czasami jednak klacz stoi w trakcie porodu. Nie stanowi to zagrożenia dla źrebięcia, ponieważ rodzi się ono w specjalnym worku z płynem.
- Jeśli kolor worka owodniowego i wód płodowych jest żółto-zielony oznacza to, że źrebak wydalił smółkę w trakcie porodu (nie stanowi to żadnego zagrożenia).
- Jeśli w wargach sromowych pojawia się czerwony worek oznacza to, że doszło do pęknięcia worka kosmówkowo-omoczniowego. Może to grozić przedwczesnym oddzieleniem się łożyska i uduszeniem się płodu. Należy wówczas jak najszybciej przerwać worek płodowy i wyciągnąć płód.
- Przez wargi sromowe wychodzą najpierw przednie kończyny (za stawami pęcinowymi – można wyczuć nadgarstki) oraz głowa źrebięcia. Jeśli występują silne parcia, ale przez 5 min. w szparze sromowej nie są widoczne kończyny, należy włożyć rękę do pochwy i sprawdzić, czy znajdują się one w zasięgu ręki. Jeśli można je wyczuć, należy zacząć wyciągać płód zawsze zgrywając to z parciem klaczy. Jeśli nie można ich wyczuć, koniecznie trzeba wezwać lekarza weterynarii.
- Znacznie rzadziej przez wargi sromowe wychodzą najpierw zadnie kończyny (za stawami pęcinowymi – można wyczuć stawy skokowe). Możliwe jest wówczas zaparcie miednicy źrebięcia w kanale rodnym. Wyciągając wówczas płód należy zawsze jedną kończynę ustawić bardziej z przodu w stosunku do drugiej (skośnie ustawiona miednica przechodzi łatwiej przez kanał rodny).
- Jeśli występują silne parcia z widocznymi kończynami, ale nie ma postępu akcji porodowej przez kolejne 10 minut, należy zacząć wyciągać płód, zawsze zgrywając to z parciem klaczy (ważne, aby wraz z kończynami przednimi pojawiła się też głowa). Jeśli mimo to nie ma postępu akcji porodowej, koniecznie trzeba skontaktować się z lekarzem weterynarii.
- Jeśli w szparze sromowej widoczna jest tylko jedna kończyna, należy włożyć rękę do pochwy i sprawdzić, czy druga znajduje się w zasięgu ręki. Jeśli jej nie czuć, koniecznie trzeba wezwać lekarza weterynarii.
- Jeśli w trakcie lub zaraz po porodzie nie pęknie worek w którym znajduje się źrebię, należy go jak najszybciej przerwać w okolicy nozdrzy źrebaka.
- Sznur pępowinowy nie zawsze pęka zaraz po porodzie. Często klacz i źrebię leżą kilka-kilkanaście minut połączone pępowiną. Nie należy im przeszkadzać i gwałtownie zmuszać klacz do wstania. Sznur pępowinowy pęka najczęściej sam, w specjalnym miejscu w momencie, kiedy klacz wstaje.
- Bardzo rzadko, gdy łożysko rodzi się razem lub zaraz za źrebakiem, sznur pępowinowy nie pęka. Można spróbować urwać sznur, chwytając go pod brzuchem i bliżej łożyska. Jeśli okaże się to niemożliwe, należy go przeciąć 5-10 cm pod brzuchem. Jeśli kikut mocno krwawi, można na niego założyć na 2-3 godziny odkażoną gumkę recepturkę.
- Trzecia faza – wydalenie łożyska powinno nastąpić w ciągu 3 godziny po porodzie (jeśli błony zwisają do ziemi, należy je zawiązać na supeł, aby klacz ich nie nadepnęła i nie urwała części łożyska)
- > 3 h = zatrzymanie łożyska – konieczny kontakt z lekarzem weterynarii!
- Łożysko po porodzie należy rozłożyć na ziemi i sprawdzić,, czy zawiera wszystkie elementy (po rozłożeniu można zrobić zdjęcie). Pozwala to ocenić czy istnieje ryzyko, że fragment łożyska pozostał w macicy. Jeśli nie umiemy rozłożyć łożyska, należy umieścić je w wiadrze i odstawić w chłodne miejsce niedostępne dla psów i kotów. Będzie można je ocenić, jeśli coś niepokojącego zacznie się dziać z klaczą.
- Po wydaleniu łożyska, macica pod wpływem oksytocyny wydzielanej w trakcie porodu i ssania mleka przez źrebię zaczyna się obkurczać i oczyszczać. Szczególnie gwałtownie proces ten może przebiegać w pierwszej dobie po porodzie. W tym czasie klacz często pokłada się i może mieć lekkie objawy kolkowe. Jest to proces fizjologiczny. W tym czasie nie należy karmić klaczy zbyt obficie. Najbezpieczniejsza jest dieta składająca się z siana. Można też podać mocno rozmoczone otręby pszenne.
Zaopatrzenie pępowiny
- Pękniecie pępowiny powinno nastąpić w specjalnym miejscu
- Nie przecinać, nie pomagać, zwykle jest to proces samoistny
- Dezynfekcja jodyną, Octaniseptem lub chlorhexydyną (dobrze jest mieć przygotowane wcześniej jałowe gaziki) – 2-3 x dzień przez 3 dni
PARAMETRY KLINICZNE NOWORODKA
Odruchy i zachowanie się noworodka:
- Leżenie na mostku pojawia się w ciągu 2-3 min.
- Odruch ssania palca pojawia się w ciągu 30 min. po porodzie
- Pozycja stojąca w ciągu 30-120 min.
- Pierwsze ssanie siary najlepiej w ciągu 2 godzin. Czasem należy pomóc źrebięciu w znalezieniu wymienia (popychamy zad, przekręcamy całego źrebaka w kierunku wymienia, nie ciągniemy za głowę lub przestawiamy klacz tak, aby wymię znalazło się blisko głowy źrebaka). Źrebię powinno pobrać siarę w ciągu max. 6 godzin po porodzie. Jeśli tak się nie stanie, koniecznie należy zdoić siarę (100-500 ml) do czystego garnka i podać ją do pyska źrebakowi małymi porcjami za pomocą butelki ze smoczkiem dla źrebiąt/niemowląt lub strzykawki. UWAGA! Przy karmieniu źrebię powinno stać lub leżeć na mostku, aby pokarm nie dostał się do tchawicy!
- Wydalenie smółki w ciągu 24 godzin (martwimy się, jeśli pojawią się oznaki bólu: grzebanie nogą, pokładanie się, tarzanie się).
- Oddanie moczu 6-10 godzin (ogierki wcześniej niż klaczki).
- Pełna koordynacja i zainteresowanie otoczeniem powyżej 48 godzin (wtedy można wyprowadzić klacz ze źrebakiem na pierwszy spacer).
- Dyskretna obserwacja źrebięcia (przez kamerę) przez właściciela/personel stajni w pierwszych 24-48 godzin życia pomaga wychwycić nieprawidłowości w jego przystosowaniu się do życia i niejednokrotnie ratuje mu życie.
- Zdrowe źrebię w pierwszych 2 dobach życia powinno podchodzić do wymienia i ssać mleko co najmniej 2-3 razy na godzinę. Ssanie początkowo trwa bardzo krótko, ale powinno być słyszalne połykanie mleka. Źrebię nie powinno spać dłużej niż 2 godziny. Jeśli leży dłużej niż 2 godziny, należy je łagodnie pobudzić do wstania i podejścia do wymienia. Jeśli źrebie nie wstaje i nie chce ssać dłużej niż 3-4 godziny, należy spróbować zdoić mleko (100-500 ml) do czystego garnka i podać je do pyska źrebakowi małymi porcjami za pomocą butelki ze smoczkiem dla źrebiąt/niemowląt lub strzykawki oraz skontaktować się z lekarzem weterynarii. UWAGA! Przy karmieniu źrebię powinno stać lub leżeć na mostku, aby pokarm nie dostał się do tchawicy!
- Tętno:
- Zaraz po porodzie: > 60/min
- 1 h po porodzie: 120-140/min
- w ciągu 2 dni po porodzie: 80-100/min
- Oddechy:
- Zaraz po porodzie: 70/min
- 30 min po porodzie: 50/min
- w ciągu 2 dni po porodzie: 30/min
- Temperatura:
- 37,2- 39°C
Siara (pierwsze mleko bogate w przeciwciała, znajduje się w wymieniu przez ok. 24 godziny)
- Objętość siary 1-2 (do 3,5) l/dobę
- Najlepsze wchłanianie do 8 godziny po porodzie (około 62%)
- Stabilizacja wchłaniania pomiędzy 8-12 godz. po porodzie
- Drastyczny spadek wchłaniania, do zera, 24 godz. po porodzie.
Odrobaczanie
- Odrobaczanie klaczy 2-3 dni po porodzie (Ivermectin, Moxidectin) → profilaktycznie przeciw inwazji Strongyloides westeri u noworodków
- Odrobaczanie źrebiąt od 8 tyg. życia,co 4 – 8 tyg., w zależności od sytuacji w stajni (Ivermectin, Moxidectin po 4 miesiącu życia)
CZY ŹREBIĘ JEST ZDROWE?
Krótki quiz pozwalający ocenić kondycję źrebięcia
Pierwsze 60 minut
- Pierwsza i druga minuta po porodzie
- źrebak leży na mostku, regularne oddechy przy zamkniętym pysku, głowa uniesiona – 3 pkt
- źrebak leży na boku, oddech regularny – 2 pkt
- źrebak leży na boku, oddech nieregularny – 1 pkt
- Do 30 minut po porodzie
- pierwsze próby wstawania – 3
- źrebak leży na brzuchu lub na boku – 2
- źrebak leży na brzuchu – częściej na boku oraz ma konwulsyjne drgawki – 1
- Do 60 minut po porodzie
- pewne stanie na nogach, pierwszy kontakt z wymieniem matki – 3
- niepewne stanie, często się kładzie lub przewraca, głowa uniesiona – 2
- źrebak pozostaje w pozycji leżącej, głowa podparta na podłożu – 1
Łączne punkty:
9-8 pkt – źrebię żywotne
6-7 pkt – zdrowie źrebięcia zagrożone, należy je monitorować i powiadomić lekarza weterynarii
mniej niż 6 pkt – życie źrebięcia zagrożone w wysokim stopniu, konieczne jest natychmiastowe wezwanie lekarza weterynarii lub wyjazd do szpitala
Pierwszy dzień życia
- Zdolność do samodzielnego stania
- pełna zdolność do utrzymania się na nogach, ruchy skoordynowane – 3
- źrebak stoi niepewnie, zataczające, nieskoordynowane ruchy – 2
- źrebak kładzie się często, trudności ze wstawaniem – 1
- Temperatura ciała
- 38-39°C – 3
- ponad 39,2°C – 2
- poniżej 38°C – 1
- Trawienie, wydalanie smółki
- smółka została wydalona w ciągu pierwszych 24 h po porodzie, później kał mleczny – 3
- niewielka ilość kału, częste parcie, oznaki wzrastającego niepokoju – 2
- brak wydalania kału, częste parcie, niepokój, częste kładzenie się i tarzanie – 1
- Wydalanie moczu
- regularny strumień, normalna ilość, wielokrotne oddawanie moczu po urodzeniu – 3
- częste parcie z przerwami, mała ilość oddawanego moczu – 2
- brak moczu mimo często przyjmowanej pozycji do jego oddawania – 1
- Oddechy
- regularne i równomierne – 3
- nieregularne – 2
- uderzeniowe, płasko rozdęte chrapy – 1
- Kontakt z matką
- regularny z szukaniem wymienia, ssanie – 3
- nieregularny, rzadkie poszukiwanie wymienia lub przerywane ssanie – 2
- brak poszukiwania kontaktu z matką, brak odruchu ssania – 1
Łączne punkty:
18 pkt – normalny rozwój
17-15 pkt – zdrowie źrebięcia zagrożone, należy wezwać lekarza weterynarii
poniżej 15 pkt – życie źrebięcia zagrożone w wysokim stopniu, konieczne jest natychmiastowe wezwanie lekarza weterynarii
