Ocena wartości hodowlanej

Marek Łukaszewicz
IGiBZ, PAN, Jastrzębiec

Wartość hodowlana a wartość użytkowa

Celem selekcji w hodowli każdego gatunku jest wybór rodziców kolejnego pokolenia w sposób maksymalizujący postęp genetyczny założonego w danej populacji celu hodowlanego. W hodowli koni wierzchowych takim celem może być genetyczne doskonalenie różnych aspektów użytkowości wierzchowej – od wyczynu w jeździeckich dyscyplinach sportowych, po „produkcję” konia rekreacyjnego, równolegle z utrzymywaniem jak najwyższej jakości cech funkcjonalnych (reprodukcja, zdrowotność, …). Ocena koni jako rodziców sprowadza się więc do ocenygenetycznej jakości gamet, jakie one produkują, a wynikająca z takiej oceny wartość hodowlana odzwierciedla przeciętnąjakość gamet tworzonych przez oceniane zwierzę.

W przeciwieństwie do wartości hodowlanej wskazującej na przewidywaną jakość potomstwa, wartość użytkowa określa jakość wyrażania danej użytkowości przez konia w momencie jej pomiaru (lub średniej z kilku pomiarów). Wartość użytkowa konia zależy od jakości genów, jakie otrzymał od swoich rodziców w dwóch gametach, od jakości odchowu, treningu, wieku w chwili oceny jego użytkowości, itd. Niestety, zwierzęta, nawet o wybitnej wartości użytkowej, wcale nie muszą płodzić wartościowego potomstwa, a mniej wybitne użytkowo zwierzęta nie muszą dawać potomstwa gorszej jakości. Wynika to z dwóch faktów – zwierzęta nie przekazują swemu potomstwu doskonałych warunków środowiskowych (ale także tych złych) jakie same doświadczyły, oraz nie przekazują tej części ich własnych założeń genetycznych, która wynika ze współdziałania genów z dwóch gamet, z których powstały – przekażą potomkowi przypadkowy pakiet swoich wariantów genów (alleli) w jednej gamecie. Zależność między wartością użytkową a hodowlaną jest wszakże pozytywna – jej miernikiem jest tzw. wskaźnik odziedziczalności.

Podsumowując: wartość użytkowa służy nam do oceny samego zwierzęcia jako konia sportowego, rekreacyjnego lub o innej użytkowości a jego wartość hodowlana mówi, jakiej jakości potomstwa możemy się po nim spodziewać.

Wzajemne uwikłanie wpływów środowiskowych i genetycznych wymaga często zastosowania wysublimowanych metod statystycznych w celu przewidzenia wartości hodowlanej kandydatów do selekcji. W chwili obecnej standardem w przewidywaniu wartości hodowlanej jest metoda statystyczna BLUP w połączeniu z modelem biologicznym nazywanym ogólnie modelem zwierzęcia lub osobniczym (poszczególne wersje modelu mogą się różnić pozostałymi czynnikami).

Procedura przewidywania wartości hodowlanej wymaga dysponowania:

• wynikami kontroli użytkowości (np. wynikami prób dzielności po treningu 60-dniowym),
• wiedzą o zakresie zmienności tej użytkowości (komponenty wariancji),
• wskazaniem środowiska, w którym dana użytkowość była realizowana (np. rok i zakład treningowy) oraz
• rzetelnym rodowodem pozwalającym odszukać allele obecne w jednym osobniku u osobników z nim spokrewnionych (w ten sposób zwiększamy ilość informacji o zwierzęciu – zwierzęta informują wzajemnie o sobie, aż do umożliwienia oceny wartości hodowlanej pod względem cechy niezmierzonej u ocenianego osobnika).

Metodyka

Ocena wartości hodowlanej prowadzona jest we współpracy PZHK z Instytutem Genetyki i Biotechnologii Zwierząt PAN w Jastrzębcu.

Wyniki – interpretacja

Główną informacją, jaką uzyskujemy w wyniku oceny wartości hodowlanej jest uszeregowanie koni pod względem każdej ocenianej cechy (i/lub zbiorczego indeksu), ponieważ zainteresowani jesteśmy wykorzystaniem w rozrodzie najlepiej rokujących zwierząt – bezwzględna wielkość wartości hodowlanej schodzi na drugi plan. Uszeregowanie to zostaje zachowane także po standaryzacji, a sama standaryzacja ma na celu ułatwienie orientowania się w rozkładzie uzyskanych rozwiązań i umożliwienie bezpośredniego porównania cech mierzonych w różnych jednostkach, o różnych wyjściowo średnich i SD. Z właściwości rozkładu normalnego wynika, że około 68,3% populacji powinno zawierać się w przedziale ±1 SD wokół średniej (w naszym przypadku w przedziale wartości indeksu 80-120, ponieważ średnia wynosi 100 a SD 20), 95,5% w przedziale ±2 SD (indeksy 60-140) i 99,7% w przedziale ±3 SD (indeksy 40-160). Tylko 0,3% pozostaje na wartości indeksu mniejsze niż 40 i większe niż 160.

W odróżnieniu od indeksów użytkowych, które umożliwiają porównanie koni jedynie w obrębie zakładu treningowego w danym roku i miesiącu oceny, wyniki oceny wartości hodowlanej metodą BLUP umożliwiają porównanie zwierząt między latami (pokoleniami) i zakładami treningowymi.

Ze względu na różną ilość i jakość informacji o poszczególnych cechach, różną liczbę osobników spokrewnionych i różną zmienność cech, poszczególne zwierzęta mogą być ocenione z różną dokładnością. Przykładowo: dwaj pełni bracia o zmierzonej użytkowości mają taką samą dokładność oceny ponieważ mają takie same źródła informacji – użytkowość własną i identyczną informację rodowodową(wartość hodowlaną osobników spokrewnionych), przekazaną przez rodziców. Jeśli jednak jeden z braci uzyska swojego potomka o zmierzonej użytkowości, dokładność jego oceny wzrośnie, ponieważ przybyło dodatkowe źródło informacji – użytkowość  potomstwa (dokładność oceny jego brata wzrośnie również, lecz w mniejszym stopniu).

W warunkach ustabilizowanego systemu oceny, dokładność wartości hodowlanej w kolejnych latach (rundach oceny) może jedynie pozostawać na tym samym poziomie lub się zwiększać, jako wynik wpływu informacji wniesionej przez kolejne roczniki ocenianych koni. Z kolei, przewidywana wartość hodowlana może się zmieniać z oceny na ocenę, tak w górę, jak i w dół, ale prawdopodobieństwo znacznej zmiany maleje wraz ze wzrostem dokładności oceny.