I. Uwaga wstępna

Reguły i wytyczne dla organizacji hodowlanych Unii Europejskiej zgodnie z decyzją Komisji Europejskiej 92/353/EWG z 11 czerwca 1992, w której zawarte zostały kryteria uznania czy legalizacji organizacji hodowlanych i związków hodowców, które zakładają księgi stadne dla uznanych koniowatych rasy huculskiej.

II. Wprowadzenie

1. „Polski Związek Hodowców Koni” – Warszawa został uznany za organizację hodowlaną, która prowadzi Księgę Pochodzenia Koni Rasy Huculskiej, zgodnie z wyżej podaną decyzją Unii Europejskiej.
2. Prowadzenie Księgi Pochodzenia Koni Rasy Huculskiej następuje za zgodą organizacji centralnej „Hucul International Federation” (HIF) i na polecenie Dyrekcji Generalnej, wydziału do spraw Ochrony Konsumenta i Hodowli Zwierząt Komisji Europejskiej.

III. Cele

Księga Pochodzenia Koni Rasy Huculskiej jest prowadzona przy ścisłej współpracy z „Hucul International Federation” (HIF) i dąży do realizacji następujących celów:

1. Zachowanie rasy
2. Zachowanie pierwotnych cech, takich jak: odporność, niewybredność, łagodność, pojętność i wytrwałość
3. Zachowanie różnorodnych możliwości użytkowania
4. Zgodność pracy hodowlanej w skali europejskiej

IV. Wytyczne

„Polski Związek Hodowców Koni” ustanowił za zgodą HIF zgodnie z punktem 3b załącznika do decyzji 92/353/EWG następujące wytyczne:

1. Zapis pochodzenia / Kryteria wpisu do księgi

A. Nazwa konia

1. Nazwanie konia następuje według tradycji krajów, w których on jest hodowany. Zasady te należy umieścić w księdze stadnej.
2. Nazwę konia należy ustalić przy dokonywaniu wpisu źrebiąt.
3. Nazwa konia jest ważnym elementem przy jego identyfikacji i zgodnie z wytycznymi Unii Europejskiej 90/427/EWG nie można jej zmienić.
4. Celowe wydaje się podawanie ewentualnego drugiego imienia. Należy podawać je za nazwą konia, w nawiasie.
5. Dla rozróżnienia koni o tej samej nazwie powinno się podawać ich nazwy stadninowe. Jest to z korzyścią dla hodowcy.
6. Podawanie nazw stadninowych należy do uznanych Organizacji Hodowlanych według wytycznych, które uniemożliwiają ich wielokrotne wykorzystanie.
7. Przy oznakowaniu elektronicznym konia kod mikrochipu nie może zastępować nazwy konia.

B. Dane dotyczące urodzenia konia

1. data urodzenia
2. miejsce urodzenia
3. państwo
4. hodowca
5. płeć
6. określenie maści

C. Graficzny i słowny opis konia zgodnie z decyzją 90/427/EWG

Następujące cechy identyfikacyjne należy zaznaczyć przy oznakowaniu konia, czy to przez wypalanie numeru, czy też przez użycie mikrochipów, ponieważ jak wiemy z doświadczenia u koni żyjących na wolności sierść jest tak gęsta, że palenia nie zawsze dają się odczytać a elektroniczne chipy mogą zniknąć albo zostać celowo zlikwidowane bądź zmienione:

1. odmiany (kształt i wielkość)
2. wyraźne wicherki oraz spojenia wicherkowi na głowie (czole), kłoda, kończyny
3. umaszczenie tułowia, grzywy, nóg i kopyt
4. pręga grzbietowa, ozebrowanie
5. znaki szczególne, np. blizny

D. Miary

Mierzenie konia służy nie tylko identyfikacji, ale również daje informacje o budowie (kształcie), stanie rozwoju, możliwości użytkowania, względnego obciążenia zwierząt. O tym ostatnim informuje nas obwód stawu nadgarstkowego. Następujące miary powinny dotyczyć osobników dorosłych:

1. miara laskowa: kłąb, grzbiet, zad i ewentualnie długość konia do zweryfikowania sylwetki
2. miara taśmowa: obwód klatki piersiowej, nadpęcia i stawu nadgarstkowego.

E. Oznakowanie / Palenia / Mikrochipy

1. Oznakowanie koniowatych wraz z graficznym i słownym opisem służy do ich identyfikacji.
2. Zasady oznakowania przez uznane organizacje hodowlane muszą zgadzać się z hodowlanymi normami prawnymi danego kraju i odpowiadać przepisom dotyczącym ochrony zwierząt.
3. Palenia uznanych organizacji hodowlanych muszą dać się jednoznacznie przyporządkować, to znaczy muszą się wyraźnie różnić od paleń innych organizacji hodowlanych.
4. Forma i położenie paleń jak również używane litery i liczby należy przedstawić graficznie i słownie.
5. Przy oznakowaniu elektronicznym nie należy poprzestać na samym kodowaniu, ale należy prowadzić tez rejestr używanych chipów.

F. Sprawdzenie pochodzenia

Od roku 2002 muszą być przedkładane wyniki analizy grup krwi oraz wyniki analizy DNA w celu zabezpieczenia czy też sprawdzenia pochodzenia. Składa się je wraz z prośbą o przyznanie licencji czy też wpisanie do księgi stadnej.

G. Pochodzenie / Pokolenia wstecz

1. Przyjęcie jako konia hodowlanego tej rasy może nastąpić tylko wtedy, jeżeli jest udokumentowanych co najmniej 5 pokoleń wstecz ze strony ojca i matki.
2. Poświadczenie pochodzenia (potwierdzenie pochodzenia) musi zawierać 5 pokoleń wstecz.
3. Całkowitą dokumentację przodków należy dokonać drogą elektroniczną.
4. Potomstwa mieszańców nie mogą być uznane jako zwierzęta hodowlane, ponieważ przez wieki używane były do dalszej hodowli tylko konie uznane, utrzymane w czystości rasy.
5. Żeby wpisać pochodzenie do paszportu koniowatych wystarczy podanie dwóch pokoleń wstecz, jeżeli nawet zostanie wystawione jedno poświadczenie pochodzenia. Numery paszportów koniowatych należy rejestrować podając kolejny numer wraz z poświadczeniem o przeznaczeniu konia (do uboju / nie do uboju).

H. Dalsze treści zawarte we wpisie pochodzenia

1. Nazwa uznanej organizacji hodowlanej, czy też uznanego związku hodowców tej rasy.
2. Nazwisko i podpis osoby uprawnionej do podpisu, jak również miejscowość i data wystawienia.
3. Data przyjęcia czy też wpisu, jak również data i przyczyna zejścia śmiertelnego.
4. Jest rozdziałem księgi stadnej, w zależności od jej podziału. Ponadto ewentualnie rozdział dotyczący wartości hodowlanej.
5. Numer wpisu czy też numer księgi hodowlanej, numer paszportu koniowatych i ewentualnie numer mikrochipu.

2. Opis rasy

a. Opis historyczny

O rasie koni huculskich mówi się już w literaturze fachowej, wydanej w roku 1613. Hodowla znajdowała się wtedy w rękach prywatnych i nie było wiele dokumentacji na temat pochodzenia. Dopiero od roku 1856, po założeniu pierwszej stadniny państwowej w Łuczynie, w dzisiejszej Rumunii, wpisywane są regularnie krycia.

b. Cechy i użytkowość

Szczególne zalety hucułów, takie jak: odporność, niewybredność, wytrwałość, łagodność, pojętność i pewne chody przyczyniły się do tego, że zaczęto ich wszechstronnie używać. Hucuł służył ludziom jako wytrwały koń roboczy w gospodarstwach rolnych, szczególnie w terenach górskich. Ponieważ był niezawodny, używano go często w transporcie.

Szczególne cechy hucułów i różnorodność ich użytkowania stworzyły idealnego na warunki górskie małego konia, który przez okrągły rok nie wymagał chowu stajennego. Również wojsko zainteresowało się tym koniem. Zaczęto wykorzystywać go jako wierzchowca, konia pociągowego czy jucznego.

c. Obszar pochodzenia

Obszarem pochodzenia jest Huculszczyzna, która do roku 1918 należała do Monarchii Austro-Węgierskiej, a która rozciąga się przez Wschodnie Karpaty. Po Pierwszej Wojnie Światowej teren ten został podzielony pomiędzy Polskę, Słowację i Czechy. Po roku 1945 część byłej Huculszczyzny przypadła nawet Ukrainie, która swego czasu należała do Związku Radzieckiego.

d. Państwa hodujące hucuły

Obecnie hodowlą koni rasy huculskiej zajmują się różne stadniny państwowe i uznane Związki Hodowlane w Polsce, Rumunii, na Słowacji, w Czechach, na Węgrzech i w Austrii.

e. Użytkowanie

Również w dzisiejszych czasach hoduje się konie huculskie do wykonywania różnych prac związanych z rolnictwem czy też wykorzystuje się je jako konie juczne ze względu na ich pewne chody. Jest to wszechstronny koń wierzchowy, używany również w zaprzęgu. Cieszy się coraz większą popularnością. Dlatego zadomowił się już jako wierzchowiec w Niemczech, Holandii, Wielkiej Brytanii i Finlandii.

f. Wygląd zewnętrzny / cechy typowe dla tej rasy

Chociaż pierwotnie można było wyróżnić trzy podstawowe typy konia huculskiego, zachodzi, mimo pewnych różnic, duże podobieństwo w wyglądzie zewnętrznym i budowie:

1. ma masywną, harmonijną budowę ciała, głęboką klatkę piersiową, dobrze wysklepione żebra. Obwód klatki piersiowej wynosi przeciętnie około 170 cm, to jest przynajmniej o 25 cm więcej niż wynosi wysokość w kłębie
2. ma gęstą grzywę, szyja jest dobrze osadzona i silna, ale zbyt krótka
3. wyraźnie zaznaczona, harmonijna linia grzbietu, a prostokątna sylwetka zwiększa komfort jazdy
4. dobrze umięśniony zad, mocne tylne kończyny czynią z niego dobrego konia zaprzęgowego, ale również pomagają w poruszaniu się w trudnym terenie
5. ma bardzo mocną konstytucję. Silne stawy i ścięgna umożliwiają im dźwiganie dużych ciężarów. Przeciętny obwód nadpęcia wynosi 18 cm, a nadgarstka 29 cm
6. szczególnie twarde, zdrowe, prawidłowo uformowane kopyta średniej wielkości nie wymagają często kucia
7. średnia wysokość mierzona miarą laskową wynosi 140 cm, miara taśmowa wskazuje o 8 cm więcej
8. wyniki pomiarów oczywiście zależą od płci, od jakości paszy i od różnych typów czy linii męskich.

g. Typy podstawowe

Koń huculski, jako rasa wywodząca się z terenu Karpat pochodzi bezpośrednio od europejskiego konia dzikiego, tarpana, który pierwotnie był krzyżowany nie tylko z końmi rodzimymi np. konikami, lecz również z koniem Przewalskiego (Kertakiem). W późniejszym okresie na hodowlę miały wpływ konie arabskie, ardeńskie a także z krwią norycką.

Pierwotnie, przez długi okres czasu, rozróżniano wyraźnie 3 typy podstawowe:

• typ Tarpan-Hucul – wskazywał cechy tarpanów górskich, żyjących w Karpatach
• typ Bystrzyc-Hucul – powstał z krzyżówki tarpana z konikiem
• typ Przewalski-Hucul – wskazuje wpływy krzyżówki z końmi mongolskimi i tatarskimi. Te konie są jakby reliktem dawnych krwawych zamieszek.

Pierwsze dwa typy różniły się między sobą nieznacznie, natomiast ostatni typ Przewalski-Hucul wskazywał znaczne różnice. Mimo wszystko trzy typy podstawowe mają bardzo podobną sylwetkę i budowę. Prawie wszystkie typy mają typowe oznaki konia dzikiego: pręgę na grzbiecie, ozebrowanie i spadzisty zad.

h. Linie męskie

Ponieważ wykorzystywano różne rasy koni, zmniejszały się różnice tych pierwotnych typów konia huculskiego w późniejszej jego hodowli. Mimo tego ukształtowało się w przeciągu lat siedem genealogicznie różnych rodów męskich:

• Ród Hrobego:
  Został nazwany po ogierze Hroby, urodzonym w roku 1898. Był używany do hodowli na początku lat dwudziestych na terenie całej Monarchii Austro-Węgierskiej.
• Ród Gorala:
  Wywodzi się od ogiera Goral, urodzonego w roku 1898. Był użytkowany do hodowli również na terenie całej Monarchii Austro-Węgierskiej.
• Ród Gurgula:
  Wywodzi się od ogiera Gurgul urodzonego w roku 1924 na Słowacji.
• Ród Polana:
  Polan urodził się w roku 1929 w Polsce.
• Ród Ousora:
  Ogier urodzony w roku 1933 w Rumunii założył ród boczny Gorala.
• Ród Pietrosu:
  Dalszy ród boczny Gorala założył urodzony w roku 1933 w Rumunii ogier Pietrosu.
• Ród Prislopa:
  Założycielem jest ogier Prislop, urodzony w roku 1933 w Rumunii, który reprezentuje również ród Gorala.

i. Umaszczenie koni huculskich

Mimo krzyżowania z różnymi rasami konie huculskie wykazują w dzisiejszych czasach często oznaki konia dzikiego: pręgę grzbietową razem z ewentualnymi pręgami na nogach i czasem też spadzisty zad. Te cechy dziedziczą konie w znacznym stopniu, niezależnie od umaszczenia. Zwierzęta, które wykazują te cechy nazywamy w szerokim znaczeniu końmi bułanymi. Dopiero po dalszych krzyżówkach z innymi rasami mogą wystąpić osobniki o jednolitym umaszczeniu.

W hodowli koni rasy huculskiej dopuszczone są następujące maści:

• Gniada:
  Maść ta jest spotykana często i to we wszystkich odcieniach, często towarzyszy jej jasny pysk. Sierść jest koloru czarnego. Również nogi mogą być czarne, czasami aż po staw skokowy i nadgarstkowy.
• Kara:
  Maść kara występuje też często u koni huculskich.
• Bułana:
  Wiele koni wykazuje ciągle oznaki konia dzikiego. Maść ta występuje w wielu odmianach. Rozróżniamy gniado-bułane (różne odcienie), myszate (szaro-bułane), rudo-bułane i czasami też bułano-srokate.
• Kasztanowata:
  Ta maść rzadko występuje u koni huculskich.
• Srokata:
  Maść srokata dostała się prawdopodobnie poprzez dopływ krwi orientalnej do koni huculskich.

Konie maści siwej i izabelowatej, ze względu na swoje arabskie pochodzenie były eliminowane.

3. Cele hodowlane

1. Celem hodowlanym jest koń huculski o niezawodnym charakterze, średnim wzroście, poprawnie zbudowany, o dobrej konstytucji, z pewnymi chodami, nadający się do całorocznego życia w stadzie (bez chowu stajennego). Powinien mieć predyspozycje jako wierzchowiec i koń zaprzęgowy, używany w sporcie przez osoby dorosłe, ale też w zależności od osobników dla młodzieży i dzieci. Celem jest kształt prostokątny przy wzroście 132 do 148 cm.
2. W trakcie hodowli należy wyrabiać naturalną odporność koni, trzymając je przez cały rok pod gołym niebem, bez chowu stajennego, jak też karmiąc trawą i sianem. Dzięki temu u koni późno dojrzewających przedłużona została jego żywotność. Wiek, w którym dokonuje się wpisu konia do księgi stadnej, czy też uznaje się ogiera (przez przyznanie mu licencji) powinien wynosić ogólnie cztery lata. Próby dzielności powinny dotyczyć dopiero koni pięcioletnich. W pojedynczych przypadkach, po stwierdzeniu dojrzałości hodowlanej (fenotyp, wymiary osobnika dorosłego) można wpisać do księgi hodowlanej nawet konia trzyletniego.

4. Księga stadna

A. Prowadzenie księgi stadnej

1. Do księgi stadnej wpisuje się wszystkie konie hodowlane i całe potomstwo. Konie przyjmowane są po dokonaniu kontroli pochodzenia według wieku, płci, pochodzenia i po uwzględnieniu oceny hodowlanej. Wpis dokonywany jest zgodnie z punktem IV pierwszego rozdziału pod różnymi hasłami, mając na uwadze wszystkie ważne dane.
2. Księgi stadne prowadzi się osobno dla ogierów i klaczy.
3. W przypadku prowadzenia księgi stadnej drogą elektroniczną, niezbędny jest odrębny wydruk, tzn. niezbędna jest oddzielna ocena.

B. Podział księgi stadnej

Księga stadna organizacji hodowlanych koni huculskich dzieli się co najmniej na:

a. Księgę źrebiąt = rejestr źrebiąt

1. Do księgi źrebiąt wpisane są wszystkie źrebięta, to znaczy całe potomstwo uznanych koni hodowlanych.
2. Źrebaki hucułów czy też potomstwa z uznanej hodowli należy wpisać w osobnym rozdziale rejestru źrebiąt, osobno od wpisu źrebiąt hodowli mieszanej lub ich potomstwa z hodowli nieuznanej.
3. Źrebaki hucułów czy też potomstwo z hodowli uznanej mogą zostać wpisane zgodnie z oceną ich materiału hodowlanego w odpowiednie klasy wiekowe.
4. Żeby dobrze zinterpretować wartość materiału hodowlanego mogą zostać wpisane tylko źrebaki koni huculskich czy też potomstwo z uznanej hodowli.

b. Księgę potomstwa = rejestr potomstwa, czy też rejestr koni wierzchowych

Do księgi potomstwa wpisywane są tylko osobniki dorosłe, których rodzice nie spełniają warunków wpisu do księgi stadnej organizacji hodowlanych.

1. Wałachy z hodowli prowadzonej w czystości rasy.
2. Potomstwo koni, które ma tylko w 50% hucuła we krwi.

c. Główną księgę stadną

1. Międzynarodowe organizacje hodowlane koni huculskich zrzeszone w HIF uzgodniły, że główna księga stadna jest zamknięta.
2. Główną księgę stadną należy zamknąć 1 stycznia 2000.
3. Międzynarodowe organizacje hodowlane doszły do porozumienia, że do głównej księgi stadnej mogą zostać wpisane tylko następujące konie rasy huculskiej:
   1. Konie o doskonałym udokumentowanym pochodzeniu
   2. Konie hodowlane o doskonałym pochodzeniu minimum pięć pokoleń wstecz
   3. Klacze hodowlane, które ze względów historycznych rozwoju tej rasy w piątym pokoleniu wykazują luki. W przypadku tych klaczy może brakować jedynie dwóch przodków w liniach męskich i żeńskich w piątym pokoleniu
4. Konie hodowlane, które nie odpowiadają wymaganiom niezbędnym do wpisu do księgi głównej powinny zostać wpisane do ich własnej księgi (księga dodatkowa czy też rejestr pochodzenia).
5. Główna księga stadna może być prowadzona w różnych podrozdziałach, które uwzględniają wartość hodowlaną koni, ich osiągnięcia i/albo ich potomstwa czy też zawierają kryteria pochodzenia.

d. Księgę dodatkową = rejestr pochodzeń

1. Do rejestru pochodzeń należy wpisać następujące konie hodowlane:
   • Konie hodowlane, mające luki w pochodzeniu w piątym pokoleniu wstecz i ich potomstwo
   • Uznane konie hodowlane, które z powodu pewnych braków nie mogą być wpisane do głównej księgi stadnej. Konie, których cechy mogłyby wpłynąć ujemnie na hodowlę a nawet ją zagrozić np. konie z oceną hodowlaną dużo poniżej średniej, z powodu braków dziedzicznych (ślepota miesięczna, rybie oko, egzem letni i inne), cechy, które obniżają wartość hodowlaną (np. błędy w postawie, konstytucji, egzem letni)
   • Potomstwo koni opisanych w powyższych punktach = „konie z hodowli nieuznanej”
   • Mieszańce, które mają tylko w 50% hucuła we krwi
2. Całe potomstwo „koni z rejestru pochodzeń” niezależnie od ich ilości pokoleń, jest uważane za konie z hodowli nieuznanej i dlatego nie wolno wpisywać ich do głównej księgi organizacji hodowlanych.
3. Ewentualne oceny sprawnościowe czy hodowlane koni z rejestru pochodzeń nie mogą mieć wpływu na wartość hodowlaną ich przodków. To znaczy nie mogą wpłynąć ani pozytywnie ani negatywnie na wartość hodowlaną swoich rodziców.
4. Konie z rejestru pochodzeń nie mogą być przedstawicielami swojej rasy na imprezach sportowych.

5. Rejestry

1. Rejestry dają przejrzyste informacje o zapisie koni, które zawarte są w różnych częściach czy rozdziałach księgi stadnej.
2. Poszczególne rejestry powinny zawierać wszystkie ważne informacje o koniach, niezbędnych przy wpisaniu ich do księgi.
3. Jeżeli księga prowadzona jest drogą elektroniczną, należy wykonać osobne wydruki czy też oddzielne analizy poszczególnych rejestrów w jednym programie.
4. Powinny zostać prowadzone następujące rejestry przy uwzględnieniu ewentualnych podrozdziałów, również za pomocą systemów elektronicznych:
   • rejestr źrebiąt
   • rejestr potomstwa czy też koni wierzchowych
   • rejestr ogierów
   • rejestr klaczy
   • rejestr krycia
   • rejestr wyźrebień
   • rejestr pochodzenia i ewentualnie
   • rejestr dzielności

6. Próby dzielności

1. W duchu postępu hodowlanego należy przeprowadzić próby dzielności dla koni hodowlanych, nawet jeśli nie przewidują tego wytyczne hodowlane pojedynczych krajów członkowskich.
2. W interesie „kontroli jakości” hodowli powinny być przeprowadzone takie próby również dla przychówku.
3. Próby dzielności powinny przewidywać konkurencję jazdy pod siodłem, konkurencję ujeżdżeniową, zaprzęgową i ewentualnie wydolnościową.
4. Próby dzielności zdane w jednym kraju członkowskim należy uznać, jeżeli spełniają wymagania minimum we własnym kraju. To dotyczy również uznania zakupionych czy dzierżawionych ogierów.

7. Imprezy sportowe

1. Organizacje hodowlane powinny w ramach swoich możliwości wspierać udział koni hodowlanych i ich potomstwa w imprezach sportowych.
2. Sukcesy koni hodowlanych i ich przychówka w imprezach sportowych są jakby „kontrolą jakości” pracy hodowlanej i powinny zostać uwzględnione.
3. Udział koni z rejestru pochodzeń (mieszańce, konie z hodowli nieuznanej) w zawodach dla koni huculskich jest dozwolony tylko w ramach oddzielnych zawodów.
4. W interesie zachowania rasy nie powinno się w pracy hodowlanej uwzględniać sukcesów i klęsk koni z rejestru pochodzeń.

V. Uwagi końcowe:

1. Wszystkie organizacje hodowlane, które zajmują się hodowlą koni huculskich, są zobowiązane podporządkować swoje środki hodowlane następującym celom:
   1. Zachowanie tradycyjnej rasy koni huculskich, której istnienie jest wysoce zagrożone, a która stanowi wartość europejskiego dobra kulturowego.
   2. Dalszy rozwój rasy bez strat dla typowych cech koni rasy huculskiej, rozwój szczególnych właściwości i wzrost różnorodnych możliwości użytkowania.
   3. Poprawienie cech, typowych dla tej rasy i podnoszenie wartości użytkowej w duchu postępu hodowlanego.
   4. Wspieranie rasy huculskiej na płaszczyźnie hodowlanej, sportowej i kulturowej poprzez organizowanie celowych imprez, wychodzących poza granice kraju.
2. Stworzenie czy też dążenie do stworzenia równych warunków dla własnej hodowli w obrębie kraju, przy uwzględnieniu odpowiednich wytycznych Unii Europejskiej.
3. Harmonia w rozwiązywaniu spraw dotyczących hodowli konia huculskiego na płaszczyźnie międzynarodowej (HIF).